De kerkuil eet per nacht meerdere muizen. Om meer te weten welke muizen nu door de kerkuil gegeten worden wordt de hulp van de zoogdierliefhebbers ingeroepen. De uilen eten de muizen met huid en haar op en spugen de onverteerbare delen gewoon weer uit. Dit zijn de uilenballen, of ook wel braakballen genoemd. Zoogdieronderzoekers verzamelen deze braakballen om te zien welke muizen er in de directe omgeving voorkomen. Met een paar uur pluizen kunnen ze zo gegevens van vele honderden muizen verzamelen.
Een snellere manier om inzicht te krijgen in de muizensamenstelling van een gebied is er niet.

Muizen in een braakbal

Een braakbal bestaat uit haren, veren, botten en soms een vogelring. Van de botten is de schedel het meest interessant voor de zoogdieronderzoekers. Aan de hand van de schedel kan namelijk de soort bepaald worden. De Stichting Kerkuilenwerkgroep Flevoland en de Zoogdiervereniging VZZ werken sinds 1995, al 9 jaar intensief samen. Vooral de laatste 5 jaar zijn er veel braakballen verzameld.
De kerkuilenwerkgroep verzamelt elk jaar bij elke kerkuilkast tot zo’n 50 braakballen die vervolgens naar de VZZ worden opgestuurd. De zoogdiervereniging controleert deze dan op muizen.
Deze verdeelt ze vervolgens over een netwerk van pluizers. De resultaten van het pluizen komen in het databestand van de VZZ ten behoeve van het ‘Verspreidingsonderzoek muizen en spitsmuizen’. Overzichten van het onderzoek komen daarna weer terug bij de verzamelaars, zoals de Stichting Kerkuilenwerkgroep Flevoland.

In totaal zijn tot nu toe in Flevoland een kleine 150 partijen braakballen van 74 locaties onderzocht.
Dit heeft geresulteerd in een totaal van 12.500 prooidieren, met veldmuis als verreweg de meest algemeen aangetroffen soort. In totaal werden er ruim 7500 veldmuizen gevonden op 100% van de locaties.
Na de veldmuis is de bosspitsmuis met ruim 2500 exemplaren het meest aangetroffen (op meer dan 90% van de locaties).

Dankzij dit onderzoek weten we dat in (Zuidelijk) Flevoland zo’n 10 muizensoorten leven: huisspitsmuis, dwergspitsmuis, bosspitsmuis, dwergmuis, huismuis, bosmuis, veldmuis, aardmuis en rosse woelmuis.

Niet elke muizensoort is even algemeen. Met name huisspitsmuis, dwergspitsmuis en rosse woelmuis komen niet op alle plekken in Flevoland voor. Hun verspreidingsareaal neemt of af (dwergspitsmuis), of juist toe (huisspitsmuis en rosse woelmuis). Door veel braakballen te pluizen van veel verschillende plaatsen weet je waar welke soort verschijnt en waar welke soort verdwijnt.

Verspreidingsonderzoek muizen dankzij braakballen

In het werkgebied van de Kerkuilenwerkgroep Flevoland zijn de kerkuilenkasten mooi verspreid over het gebied aanwezig. Het verspreidingsbeeld van de veldmuis laat dat duidelijk zien. Deze muis komt namelijk voor in alle partijen braakballen. De veldmuis is dan ook de meest algemene muis in het agrarische gebied.
Het dier leeft graag in kort grasland: een ideale plek voor de kerkuil om muizen te vangen.

            
     Kaart 1: verspreiding veldmuis                                         Kaart 2: verspreiding dwergspitsmuis

De dwergspitsmuis houdt meer van vochtige gebieden. Vroeger was de soort heel algemeen maar wordt door het veranderende landschap steeds schaarser. Het verspreidingsbeeld neemt de laatste jaren dan ook af.

Wat is het stapelvoedsel van de kerkuil?

Al deze muizen in de braakbal zeggen natuurlijk ook iets over het belang van bepaalde muizensoorten voor de kerkuil. De ene soort zit duidelijk meer in braakballen dan een andere.
In de braakballen die Allan Liosi de laatste jaren heeft verzameld bij de nestkasten, zaten uiteindelijk 12.529 muizen. Ook hier geldt dat de veldmuis verreweg het algemeenste voedsel is. Meer dan 60% van alle prooidieren is veldmuis. Op de tweede plaats komt de bosspitsmuis met 22%. De rest van de muizen is of zeldzamer in Flevoland aanwezig, of te moeilijk voor een kerkuil om te vangen. Volwassen woelratten en bruine ratten zijn te groot voor de kerkuil. De kerkuil kan daarom alleen de jonge dieren opeten.

Figuur 3: verhoudingen van voedseldieren Kerkuil in (zuidelijk) Flevoland

Waterspitsmuizen en noordse woelmuizen zijn niet aangetroffen.

Tijdens een vallenonderzoek in 2003, dat speciaal op waterspitsmuizen en noordse woelmuizen gericht was, zijn deze twee soorten ook niet aangetroffen. Voor dit vallenonderzoek was de verspreidingskaart van aardmuis in Flevoland (verkregen dankzij het braakbalonderzoek) belangrijk, aangezien aardmuizen als directe concurrenten van noordse woelmuizen worden gezien. De verspreidingskaart van de aardmuis (op ruim 73% van de locaties) laat zien dat verreweg het grootste deel van Flevoland door aardmuizen bezet is.
Dit betekent dat, ook al zouden noordse woelmuizen kans zien Flevoland te bereiken, de aanwezigheid van aardmuizen noordse woelmuizen waarschijnlijk de mogelijkheid ontnemen zich in de provincie te vestigen.

Almere, 13-7-2004

Dick Bekker, Vereniging voor Zoogdierkunde en Zoogdierbescherming (VZZ)   www.vzz.nl

Jeroen Reinhold, Landschapsbeheer Flevoland                www.landschapsbeheer.net

Allan Liosi, Stichting Kerkuilenwerkgroep Flevoland        www.kerkuilenwerkgroep-flevoland.nl

Top